مثلث كرباسيان، بانك و شوراي عالي مناطق آزاد چه خواهند كرد

تحریریه فیدوس -  اگر امروز از هر ناظر مطلعي سئوال شود مهمترين اولويت كشور در سطوح مختلف مديريت چيست؟پاسخ" پیدا کردن راهكاري برای حل مشكلات اقتصادي" است. هر راه‌كاري كه قرار باشد براي حل مشكلات اقتصادي كشور در نظر بگيريم، تابع دو عامل سياست‌گذاري داخلي و ريسك‌هاي موجود در ديپلماسي خارجي است و هر دو اين حوزه‌ها در تعهد رئيس جمهور براي حل مشكلات اقتصادي كشور و اولويت پايش و برنامه‌ريزي است. حفظ منافع برجام برابر زياده‌خواهي آمريكايي و دفاع تمام قد از توليد داخلي با پرداخت جدي به مشكلات آن در حوزه‌ نظام بانكي شايد بخشي از سياست‌هاي عيني قابل پيگيري در ماه‌هاي آتي باشد.
آغاز به كار دكتر مسعود كرباسيان در اين شرايط براي وزارت اقتصاد اتفاقي بسيار مهم است، اساسي‌ترين تفاوت كرباسيان با وزير اقتصاد دولت يازدهم را مي‌توان رويكرد عملگرايانه مشهودتر در حوزه خروج از بحران ركود با كنترل فضاي تورمي اقتصاد ايران دانست. اما آنچه به نظر مي‌آيد عامل اصلي در انتخاب كرباسيان بوده، تجربيات دقيق او از حوزه‌هاي مختلف اقتصادي كشور طي 28 سال خدمت در عالي‌ترين مناصب وزارت‌خانه‌هاي اقتصادي در كنار وزرا است.
كرباسيان آمده است تا با شناخت خود به دولت كمك كند، آسيب‌هاي مختلف در حوزه‌هاي اقتصادي مديريت شده و منابع اقتصادي دولت برابر فشار رانت و لابي‌هاي مختلف از يكسو حفظ شده و نبود درك دقيق از چالش‌ها كه باعث هدر رفت منابع اقتصادي مي‌شود از سوي ديگر از نقطه بحراني خارج شود.
در اين شرايط واگذاري دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد به دكتر مسعود كرباسيان نكته‌اي بسيار مهم و آزموني تاثيرگذار بر شناخت توانمندي‌هاي ايشان و تيم همراهشان در تعامل سازنده با مجموعه اقتصادی کشور است. براي آنكه به درك مسائل و زمينه تصميم‌سازي‌ها در مناطق آزاد از سوي كرباسيان طي ماه‌هاي آتي برسيم، لازم است به چند نكته مهم اشاره‌هايي در چهارچوب طرح پرسش داشته باشيم:
چند پرسش مهم در خصوص تاثير حضور دكتر كرباسيان بر مناطق آزاد
• يك. آيا وزير اقتصاد براي تغيير در مديريت مناطق آزاد و هيئت مديره‌هاي اين مناطق برنامه مشخصي دارد. اساساً رئيس جمهور در اين خصوص اختياراتي به وزير اقتصاد داده است؟
• دو. باتوجه به شناخت وزير اقتصاد از شرايط مناطق آزاد به دليل كار در منطقه آزاد كيش در ساليان دور، همچنين مسئوليت ايشان در گمرك جمهوري اسلامي كه طي دولت يازدهم مهمترين چالش روبروي مناطق آزاد را در بحث نحوه مديريت منابع و استقرار قانوني گمرك ايجاد كرد، آيا وزير برنامه‌اي براي تغيير سياست‌هاي اجرايي و قانوني در مناطق آزاد دارد؟
• سه. آيا در دوره وزارت دكتر كرباسيان و مسئوليت مرتضي بانك، مناطق آزاد صاحب استقلال ذاتي خود براي اداره امور خواهند شد و به لحاظ قانوني به ثبات مي‌رسند، يا اين مناطق مبدل به ملعبه سياسي و فرصت سياسي نمايندگان محلي شده و عملاً در نهايت منحل خواهند شد؟
• چهار. سرنوشت مناطق آزاد جديد كه مهندس تركان پيگير ايجاد آنها بود، با توجه به شرايط فعلي چه خواهد شد و آينده اين مناطق در سيماي تصميم‌سازي وزارات اقتصاد به عنوان هماهنگ كننده شوراي عالي مناطق آزاد چيست؟
• پنج. آيا حضور دكتر كرباسيان زمينه انحلال شوراي عالي مناطق آزاد متشكل از وزرا و روئساي سازمان‌هاي مهم خواهد شد و با اين انحلال مناطق آزاد جايگاهشان تا حد شركت شهرك‌هاي صنعتي افول مي كند؟
• شش. آيا مي‌توان تصور كرد كه نوع هماهنگي و نگاه دكتر كرباسيان در موضوع مناطق آزاد در نهايت منجر به از دست رفتن استقلال اقتصادي و مالي اين مناطق شده و اين شركت‌ها مبدل به بخشي از سيستم دولتي اجرايي كشور با تمام مسائل و ناكارآمدي‌ها و حواشي آن شوند؟
اين شش پرسش كليد حل موضوعي است كه پاسخ به آن آينده مناطق آزاد و اقتصاد ايران در بخش ديپلماسي عمومي جذب سرمايه‌گذار و برنامه‌ريزي و سياست‌گذاري داخلي در مواجهه با بازار سرمايه داخلي و خارجي مربوط است.
براي آنكه ذهن مخاطبان روشن‌تر شود ابتدا اشاره‌اي به روش مديريت دكتر كرباسيان با توجه به سوابق قبلي ايشان كرده و در مرحله بعد پاسخ‌هايي در خصوص بعضي سئوالات طرح خواهيم كرد كه مي‌توانند براي سرمايه‌گذاران، مديران و ذي‌نفعان مناطق آزاد در مناطق از اهميت فراواني برخوردار باشد.
 مشخصه‌هاي مديريتي
 دكتر كرباسيان
با توجه به سوابق ايشان
چهار مشخصه مهم با بررسي سوابق مديريتي دكتر كرباسيان به خصوص در گمرك جمهوري اسلامي مي‌توان معرفي كرد.
- احتياط و اعتدال در مديريت
-استفاده از  فرصت‌ها در مديريت
-تعامل با سازمان‌ها و جريان هاي تصميم‌ساز در مديريت
- سرسختي در مديريت تصميم‌ساز
مسعود كرباسيان در طول 28 سال مديريت خود معروف به اين بوده كه اهل احتياط كردن است، او را شخصي مي‌دانند كه در تصميم‌گيري‌هاي خود همه جوانب اثر گذار امور را تلاش كرده در نظر بگيرد و در حدود آنها حركت كند، رمز ماندگاري او در اين دوران نيز همين موضوع بوده است. همچنين وي با همه جريان‌هاي سياسي كشور كار كرده است، جهت گيري سياسي دكتر كرباسيان مبتني بر تعامل با اين جريان‌ها و دور بودن از حركت‌هاي سياسي حزبي در معنايي است كه امروز براي فعالان سياسي اصلاح‌طلب و اصولگرا مد نظر قرار مي‌گيرد، از اين جهت است كه وي را بايد وزيري معتدل و محتاط در امور در نظر گرفت.
-دكتر كرباسيان فردي فرصت‌شناس است، ايشان در مديريت خود از همه فرصت‌ها به لحاظ زماني و تاريخي استفاده كرده و اولويت‌ها را خوب درك مي‌كنند، آقاي كرباسيان اهل هزينه‌دادن براي كارهايي كه بيرون فرصت‌هاي قابل حصول در سازمان است، نمي‌باشند، ايشان همه روابط قوي حوزه دولت و كشور را خوب درك كرده و فرصت‌هاي آن را با جديت محل تحليل و بهره‌برداري قرار داده‌اند. با نگاهي به سياست چهارسال گذشته دكتر كرباسيان در امور مختلف و چالش‌هاي گمرك جمهوري اسلامي مي‌توان به ميزان تاثير اين مهم بر فعاليت ايشان پي‌برد.
-مهمترين مشخصه دكتر كرباسيان، نوع روابط ايشان با جريان‌هاي تصميم‌ساز كشور است، ايشان تقريباً با همه بخش‌هاي قوي تصميم‌سازي در كشور روابط نزديك دارند. ارتباط دكتر كرباسيان با نمايندگان مجلس در مسائل مختلف ارتباطي تعاملي بوده است، تلفن ايشان براي پاسخگويي به رسانه‌ها هميشه در دسترس است و اساساً هنر نويسندگي و ارتباط گرفتن با اشخاص را دارند، حمايت قوي دكتر جهانگيري از ايشان را مي‌توان با همين خصلت‌ها بيرون چهارچوب روابط قديم دانشگاه اصفهان بررسي كرد، همچنين دلايل راي اعتماد قابل توجه به دكتر كرباسيان در  مجلس براي تصدي وزارت اقتصاد و جمع‌بندي رئيس جمهور در خصوص ايشان با توجه به ديگر گزينه‌هاي مناسب وزارت اقتصاد، ظاهراً همين خصوصيت مهم مي‌باشد.
-اگر بخواهيم به يك مشخصه مديريتي ديگر دكتر كرباسيان اشاره كنيم كه از اهميت بالايي برخوردار است، سرسختي در تصميم‌سازي‌ها است؛ در واقع ايشان اگر در خصوص موضوعي به جمع‌بندي رسيدند، همه توان و برنامه‌هاي خود را متوجه حصول آن تصميم‌كرده و همه توان مديريتي خود را صرف آن مي‌كنند، از اين لحاظ مي‌توان اينطور گفت كه تصميم دكتر كرباسيان در هر حوزه‌اي تا آنجا كه امكان داشته تا انتها دنبال شده است.
دكتر كرباسيان در كنار مرتضي بانك كه او نيز به خصوص به لحاظ تعامل با جريان‌هاي تصميم‌ساز و به خصوص مجلس فردي توانمند است، چند پاسخ روشن را براي سئوالات مطرح شده و چند احتمال را پيش مي‌كشد.
نخست اينكه مجموعه وزارت اقتصاد و دبيرخانه شوراي عالي مناطق آزاد بدون ترديد از در تعامل با مجلس در خصوص مسائل مناطق آزاد در خواهند آمد، اما اين مسئله نيز اهميت دارد كه بدانيم آيا اين تعامل زمينه‌اي را ايجاد خواهد كرد كه بعضي نمايندگان مناطق آزاد از فرصت استفاده كرده و استقلال مديريتي و تصمیم‌سازي در اين مناطق را دچار مشكل كنند، در واقع مديريت كلان مناطق آزاد تا حد مديريت منافع شخصي بعضي افراد تنزل پيدا كند. به نظر می‌آید صدور حکم مشاور رئیس جمهور در امور مناطق آزاد برای مرتضی بانک کاری در جهت پیشگیری از این مشکل بوده است.
دوم اينكه مسعود كرباسيان بدون ترديد رضايت رئيس جمهور را با كمك مرتضي بانك در خصوص ايجاد تحول مديريتي در مناطق آزاد خواهد گرفت، او بخش مهمي از تيم مديريت مناطق آزاد، به خصوص در مناطقي مانند: قشم، ارس و چابهار را با فوريت به نظر مي‌آيد دستخوش تغيير كرده و در مناطق ديگر در يك بازه زماني مشخص يا مديريت را عوض مي‌‎كند يا روش مديريت در مناطق آزاد مد نظر را آنطور كه در ذهن دارد عوض خواهد كرد. احتمالاً چالش گمرك با مناطق آزاد در اين تغييرات به نفع مسائل مد نظر گمرك جمهوري اسلامي ايران دستخوش تحولات و تغييراتي خواهد شد.
سوم اينكه نظام مالي و اداري در مناطق آزاد در دوره مرتضی بانک در هر حالت متحول شده و ساختار اداري اين مناطق در جهت چابک‌سازی متمرکز  می‌شد، در موضوع بازنگري در قوانين مناطق آزاد به نظر می‌آید سیستم مدیریتی جدید اهل تعامل است و در موضوع كنار گذاشتن بعضي مزيت‌هاي تجاري مناطق آزاد به خصوص آنجا كه به گمرك و واردات مربوط مي‌شود با توجه به سوابق دكتر كرباسيان تصميم‌هاي بسيار سختگيرانه‌اي اتخاذ خواهد شد.
مناطق آزاد در آينه واگذاري مسئوليت هماهنگي شوراي عالي به وزارت اقتصاد، با توجه به سابقه کاری مرتضی بانک و مشخصات مسعود کرباسیان و همچنین خواسته‌های مجلس روزهاي پر تلاطم و خبرسازي را تجربه خواهند كرد. پس از چهار سال مديريت در بعضی از اين مناطق مانند دبيرخانه شورای عالی تغيير كرده و پس از نزديك به دو دهه قوانين اين مناطق دستخوش تغییراتی خواهد شد.
مشخص نيست آقاي كرباسيان در اين موضوع به خصلت جهاني مناطق آزاد گرايش دارند يا با توجه به محدوديت‌ها، لابي‌ها و فشارهاي سياسي موجود در مورد اين مناطق تصميم‌گيري مي‌كنند، اما مشخص است كه بانک تلاش می‌کند میراث ترکان را حفظ کرده و راه را برای تغییر باز کند، همچنان که روزهاي تغيير در انتظار اين مناطق با مديريت جديد است.
اما در پایان نکته‌ای که توجه به آن اهمیت دارد این است که آفت فعلی برای مناطق آزاد بی‌رغبت شدن لایه میانی مدیریت عالی  در این مناطق است، مرتضی بانک و مجموعه مدیریتی این سازمان‌ها در حرکت نخست باید دلگرمی به این گروه از اثرگذاران در مناطق بدهند که موجب شود پروژه‌ها متوقف نشوند و کارها طبق برنامه‌های پیش‌بینی شده انجام شوند.