مروری بر دو کتاب «تمرین مدارا» و «زاده اضطراب جهان» محمد مختاری

«زاده اضطراب جهان» دیگر کتاب محمد مختاری است که این روزها از طرف نشر بوتیمار تجدیدچاپ شده است. این کتاب یک آنتولوژی شعر است به انتخاب و ترجمه مختاری که شامل ترجمه ١٥٠ شعر از ١٢ شاعر اروپایی است. مارینا تسوتایوا، ویژلاو نزوال، پیتر هوخل، ولادیمیر هولان، چزاره پاوزه، چسلاو میلوش، یوهانس بوبروفسکی، پل سلان، آنتونین بارتوشک، زبیگنیو هربرت، فرنک یوهاش و جوزف برادسکی، ١٢ شاعری هستند که شعرهایی از آنها در کتاب «زاده اضطراب جهان» گردآوری و ترجمه شده است. کتاب، علاوه بر مقدمه‌ای کلی شامل یادداشت‌هایی در معرفی هر شاعر است که این یادداشت‌ها در آغاز شعرهای هرکدام از این شاعران درج شده. چنانکه مختاری در مقدمه کتاب اشاره می‌کند بسیاری از شاعرانی که او شعرهایی از آنها را در این کتاب گردآوری و ترجمه کرده، دست‌کم در زمان انتشار کتاب «زاده اضطراب جهان»، در ایران چندان شناخته‌شده نبوده‌اند و تنها شعرهای برخی از آنها به صورت پراکنده در نشریات منتشر شده بوده و از بعضی از آنها هم رمان یا داستان کوتاه به فارسی ترجمه شده بوده اما شعر نه. مختاری در بخشی از این مقدمه به زندگی و زمانه و تجربه زیسته این شاعران اشاره کرده و به زمینه تاریخی و اجتماعی و سیاسی شکل‌گیری شعر و ذهنیت شاعرانه این شاعران پرداخته است. مختاری در جایی از این مقدمه درباره زندگی و زمانه این شاعران می‌نویسد: «شاعران در هرکجا که هستند «زاده اضطراب جهان‌اند»؛ اما شاعران این دفتر در موقعیت تراژیک ویژه‌ای نیز گرفتار بوده‌اند که دنیای معاصر را سخت در خود فروپیچیده است. اینان در اوضاع و احوال و زمان و مکانی زیسته‌اند و شعر سروده‌اند که از تناقض‌های عمیق و دردناک و ویرانگری در رنج بوده است. دورانی که آرمان‌ها و گرایش‌های انسانی در تجربه عینی به محک خورده یا در سیطره عوامل و ساخت‌ها و خصلت‌های غیرانسانی نظاره‌گر مسخ چهره خویش مانده است. زمانی که هویت آدمی و پیچیدگی تودرتو و بغرنجش با ارزش‌ها و اندیشه‌ها و آرزوهایش درآویخته است. دورانی که آشکار کرده است که هر ارزش و کوشش و گرایشی چه فرهنگی و اجتماعی و چه سیاسی و اقتصادی و ... هرگاه و به هر دلیل و علتی، از آدمی و شان و حق و حضور او جدایی گرفته یا از آن غافل مانده، یا خود را بر او ترجیح داده است، در عمل به ضد خود نیز بدل شده است. حتی خیرخواهانه‌ترین تصور رهایی و اعتلا و یا طلب عدالت و برابری اجتماعی نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. این دوران، خود محک و میزان تعیین‌کننده‌ای برای توازن و تعادل حق فردی و جمعی را بازشناسانده است. آشکار کرده است که اولویت‌بخشیدن به یکی از این دو، به ازای نادیده‌انگاشتن دیگری، چه آسیب‌های فرهنگی و روانشناختی و اجتماعی و تاریخی به انسان وارد آورده است. اروپا در این دوران، هم دو جنگ وحشت‌بار و ویرانگر و بشرسوز را پشت‌سر نهاده است و هم نهادهای استبدادی و نظام‌های توتالیتر را که آفت بزرگی برای حیثیت آدمی است تجربه کرده است. دیده است که دیکتاتوری و زورمداری چه در اردوی سرمایه و چه در اردوی کار، سرانجام به قربانی‌شدن آدمی و سیطره مرگ انجامیده است...» در جایی دیگر از همین مقدمه درباره مواجهه شاعرانی که شعرهایی از آنها در این آنتولوژی آمده با زمینه و زمانه‌شان می‌خوانیم: «تجربه این شاعران، تجربه نیم‌قرن زندگی در دنیایی است که ارزش آدمی را فدای ارزش یک نظام کرده است. هنگامی که مرگ و جنگ و جنایت و ویرانی و فروپاشی بر فضا مسلط می‌شده است، اینان به حمایت از زندگی و صلح و عشق و آبادانی و همبستگی برمی‌خاسته‌اند».